Huizen bij Nacht

Sinds enige tijd werk ik aan een project om huizen bij avond/nacht te fotograferen. Daarbij richtte ik me in eerste instantie op Wijk aan Zee en nu ook op mijn eigen buurt, Bosch en Vaart Kwartier in Haarlem.

Woonhuizen krijgen een heel andere sfeer als je ze in het donker fotografeert. Een heg die het zicht ontneemt op de woonkamer, een eenzaam verlicht zolderraam, een enkele verhuurde kamer in een verder verlaten hotel – het roept een sfeer op van ingetogenheid en intimiteit, teruggetrokkenheid en geheimzinnigheid. Daarom zie ik er ook op toe dat er geen mensen te zien zijn. Het beeld prikkelt zo de nieuwsgierigheid, maar geeft de kijker ook een ongemakkelijk gevoel: als iemand die elk moment aangesproken zou kunnen worden op voyeurisme. En, zou er zich daarbinnen misschien iets afspelen dat het daglicht niet kan verdragen?

Het een en ander wordt geaccentueerd door de kleuren van de nacht. Het gele glas-in-lood kleurt extra warm, de wolkenlucht erboven neigt naar oranje, het plaveisel glimt blauw onder de straatlantaarn. Compositie en kleurbewerking voeden die gevoelens en associaties. Een heerlijk onderwerp – ik kan bijna niet wachten op het extra accent dat de komende sneeuw nog toevoegt.

Bij deze alvast fijne kerstdagen en een goede jaarwisseling gewenst!

De Papiermolen

Papiermolen “De Schoolmeester” is een bijzondere plek om te fotograferen. Ik was er al een keer eerder (kijk hier voor de resulterende foto’s) – maar met vele ervaringen rijker keerde ik afgelopen weekend terug. En opnieuw dat etherische, tere licht dat van de eenvoudigste dingen wondertjes maakt. Buiten wisselden een waterig zonnetje, buien en grauwheid elkaar regelmatig af – en binnen veranderde zo steeds het zachte licht dat over de dingen streelt. Alle tijd om met dat licht te spelen, en met het perspectief: van de ruimte als geheel, met de bijna mystieke sfeer die er hing, tot aan de kleinste details en hun 'stofuitdrukking'.

Zoals de ruwe borstel, die door de macrolens lijkt te verdwijnen in een nevel van zachte vaagheid. Of deze zakken lompen, grondstof voor de productie van papier, die onder een dikke laag stof lagen opgetast.

Maar wat doet dat met kleuren? Ook die lijken zachter dan elders. Dat wordt versterkt door het toepassen van meervoudige belichting (in de camera) die het oog in verwarring brengt - zie de foto hieronder.

Hierbij heb ik bij een kleine scherptediepte eerst scherp gesteld op de zeep en daarna op de borstel, zodat beide zowel scherp als vaag zijn.

Den Haag

Met de fotoclub gingen we een weekend terug een dag fotograferen in Den Haag. De bedoeling was: straatfotografie. Nu is dat niet echt mijn onderwerp, maar je weet natuurlijk nooit wat er allemaal zo’n dag voor de lens komt (behalve de onvermijdelijke Sinterklaas), en bovendien is het altijd gezellig om met de club op stap te gaan, dus ging ik mee.

En inderdaad, we troffen Sinterklaas, en met de straatfotografie wilde het bij mij niet lukken. Of het nu een gebrek aan fascinatie is voor tafereeltjes op straat of mijn schroom om erop af te stappen is moeilijk te zeggen – en waarschijnlijk is het een combinatie.

Desalniettemin was het een zeer geslaagde dag. Enerzijds omdat het inderdaad weer uitermate gezellig was, maar ook omdat we onderweg een galerie binnen wipten waar ik schilderijen ontdekte die net waren opgehangen voor de opening de volgende dag, schilderijen van Esther Nienhuis die gemaakt zijn naar foto’s genomen vanachter beregende autoruiten – toevallig waar ik ook mee bezig ben. Maar afgezien daarvan: na deze foto (die je eigenlijk op barietpapier moet zien), genomen nadat we bij het begin van de dag net uit de parkeergarage gekropen waren, kon het eigenlijk al niet meer stuk.

Boven hing er een schitterende mist rond de top van de futuristische Hoftoren die het licht van de opkomende zon verstrooide. En eronder heerste nog een serene rust, met een lichtval die aan oude foto’s van Kertész doet denken.

Beemsterkleur

Een paar weken terug werd ik attent gemaakt op de Amerikaanse fotograaf Todd Hido. Hido is bekend van foto’s die een gevoel uitdrukken van op drift zijn, ontheemd zijn, buitengesloten zijn: beelden van woningen bij nacht met slechts één eenzaam verlichte kamer; ogenschijnlijk willekeurig gekozen regenlandschappen door een vieze autoruit; en modellen die verdwaald lijken te zijn in kale motelkamers. Het is niet alleen het onderwerp, maar ook de manier van fotograferen die dat gevoel overbrengt – genomen in een vage, smoezelige en vervreemdende stijl. Ik werd er meteen door geraakt. Niet zozeer omdat dat gevoel als zodanig resoneert – hoewel, wie kent niet soms dat gevoel van een vreemdeling te zijn? – maar meer door de enorme lading die de foto’s zo consequent meegegeven is.

Zijn opmerking indachtig over hoe hij leert van zich in te leven in het werk van collega-fotografen - “I have noticed within my own practice that adding a genre, or another way of taking pictures, often adds an extra layer that complicates things more deeply.” – koos ik ervoor in tenminste twee van zijn voetporen (‘Landscapes’ en ‘Houses at Night’) te treden, en zelf te ervaren hoe beeld en beleving bij eenzelfde thema zich bij mij tot elkaar verhouden. Wat voor ‘binnenwereld’ er bij mij dan doorschijnt.

Afgelopen weekend was het eindelijk zover dat we een ritje konden maken in een eindeloze miezerregen – een zwerftocht die ons bracht in de Beemster. Deze oudste industrieel drooggelegde polder, dat met zijn unieke strakke landschapsontwerp op de UNESCO lijst van werelderfgoed staat, heb ik vroeger vaak per fiets doorkruist. Het classicistische, symmetrische blokjespatroon van wegen, bomenrijen, weilanden en sloten geeft iets eindeloos, maar nooit iets waarin je je verloren voelt. Eigenlijk is het iets heel eigens, iets wat eerder ‘thuis’ weergeeft dan als een verlaten leegte zoals Hido het platteland weergeeft.

En dus werden het, hoewel onder vergelijkbare omstandigheden geschoten (vanachter een beregende autoruit), heel andere foto’s: aquarellen – hoe toepasselijk voor een drooggelegd meer in de herfstige najaarsregen. Dromerige beelden maar met krachtig aangezette kleuren, waarin de hoekige lijnen even worden losgelaten en kleuren vervloeien. Quasi de voeten op tafel, de gedachten de vrije loop. Beelden die eerder iets van ontdekken hebben dan van dwalen – waarin water vruchtbaar wordt, de leegte ruimte, en ruimte thuis. Die de spanning tussen structuur en creativiteit, droom en werkelijkheid, verbeelden. En zo weer heel dicht komen bij de belangrijkste reden waarom deze polder de UNESCO lijst heeft gehaald: “De Beemster is een meesterwerk van creatieve planning waarin de idealen van de Antieke Oudheid en Renaissance werden toegepast op een teruggewonnen landschap.”

Op reis

Afgelopen weekend was ik, samen met een aantal fotovrienden van Fotogroep Haarlem, te gast bij onze zusterclub in Osnabrück. Tussen de bedrijven door hadden we de gelegenheid om op een rangeerterrein met oude treinen nabij de Piesberg te fotograferen. En dan kan je opeens allerlei invalshoeken kiezen - zonder dat je er natuurlijk echt de tijd voor hebt om daar lang bij stil te staan. Toch, na een paar keer heen en weer gelopen te hebben, komt er vanzelf een lijn in je 'verhaal'.

Ik kreeg de associatie met spookschepen of ruimtevaartuigen die schijnbaar verlaten zijn, maar die als je opstapt opeens in beweging kunnen komen - bestuurd door de onzichtbare hand van een onbekende levensvorm die je meeneemt naar een duistere bestemming. De ramen nodigen je uit om een blik naar binnen te werpen, op zoek naar die geheimzinnige bestuurder. Dan zie je de reflecties daarin, die mogelijke aanwijzingen omtrent het geheimzinnige reisdoel bevatten dan wel maskeren. Je begint de spanning te voelen, de nieuwsgierigheid waar dit niet toe kan leiden. Je zoekt naar aanknopingspunten. Knielt neer om het spoor te volgen naar de volgende bocht. Het voelt alsof je op het punt staat een belangrijke wissel te trekken op je eigen levensloop.

Kortom, de werkelijkheid begint te verschuiven - in beweging gezet door mijn drijfveer om in de realiteit van alledag de sur-realiteit te ontwaren, vast te leggen en over te brengen. Wil mijn fotografie dan niet die spooktrein zijn die de bezoeker - maar misschien nog wel meer mijzelf - wil ontvoeren naar een misschien wel werkelijker werkelijkheid achter die die we kunnen zien?

Beeldtaal en Beeldspraak

Nieuwe foto’s, afgelopen augustus genomen in Noorwegen en Denemarken, staan inmiddels onder de titel Trollheim online op mijn website.

Zoals ik in mijn vorige blog al vertelde was het niet eenvoudig om mijn fotografische weg te vinden bij zoveel landschap, zoveel ‘leegte en eenvoud’. Toch, achteraf, ben ik best tevreden – ik heb er toch denk ik mijn armen omheen kunnen krijgen - zoals met deze foto van het fjord bij Odda.

Meestal weet je dat pas echt achteraf. Zoals ik het ervaar gebeurt het 'ontwikkelen' van de foto in drie stappen. Eerst tijdens het fotograferen. Er vallen je dingen op, je maakt je keuzes, je composities – en dat gaat eigenlijk vaak op de automatische piloot, onbewust. Wat je opvalt, wat je keuzes waren, dat (her)ontdek ik meestal pas achteraf – op het moment zelf voel ik meestal alleen een behoefte om een foto te maken.

Dit vervolgproces van her-ontdekken begint achter de computer, tijdens de nabewerking, als ik speel met contrast en kleur, de mogelijkheden (en mogelijke betekenis) van de foto verken. Dan vallen dingen al op hun plaats – vat ik wat mij fascineerde toen ik de foto maakte, herken ik de bedoeling die ik ermee had en breng die boven.

De derde fase is als ik de geselecteerde en bewerkte beelden overzie en orden om ze op mijn website te plaatsen. Zij moeten samen een verhaal vertellen. En dan komt het derde instrument boven: beeldspraak, beeldende taal. Men zegt wel eens: een beeld zegt meer dan duizend woorden, maar daar ben ik het niet mee eens. Taal kan ook heel beeldend zijn, en benoemen in beeldspraak kan net zo goed beelden oproepen en context geven als de beeldtaal van de foto zelf.

Taal geeft context, helpt de verbinding te maken, plaats te geven. Daarom verbind ik op mijn website ook beelden met taal – een taal die naast concrete cognitieve betekenissen gebruik maakt van beelden, associaties en klank. En zo gebruik ik in dit nieuwe album Trollheim bijvoorbeeld beelden en klanken uit het Noors (tot een soort ‘Neers’) en de Noorse mythologie (de Edda) om de beelden te ‘proeven’ en (op de eerste plaats voor mezelf) een plaats te geven – ook een vorm van contrast- en kleurbewerking die ik niet graag zou willen missen.

Omgekeerd helpt mij dit om accenten te (ver)leggen in mijn softwarematige nabewerking – en nog verder terug, scherpt dit mijn onderbewustzijn om de volgende keer nog beter te zien, nog beter te associëren, nog beter te fotograferen.

Het omlijsten van foto's met taal is controversieel onder fotografen. Wat denken jullie?

Trollheim

Afgelopen vakantie – we zijn net terug – reisden we drie weken door Noorwegen. Prachtig land, adembenemende landschappen (Rondane, Dovrefjell, Jotunheimen, Hardangervidda en Ryfylkeheiene) – een eldorado voor fotografen. Zou je zeggen. Ik had er de grootst mogelijke moeite mee.

Hoe maak je in godsnaam een foto die minstens net zo verpletterend is als datgene wat je voor je ziet? Hoe simpel is het niet om dan te falen, een slap aftreksel te maken, een reisgidsfoto die niet meer geeft dan een impressie, een aanmoediging om er zelf heen te gaan? Een twijfel die mede voortkomt uit het plezier in mijn projecten van het afgelopen jaar zoals citiZen en Infrarood, waarin ik een andere manier van kijken over de werkelijkheid heen leg – wat bij landschappen gewoon een ‘hell of a job’ is.

Uiteindelijk kwam ik dan ook thuis met veel van dergelijke reisgidsfoto’s en die zijn ook best mooi – maar het maken ervan gaf mij uiteindelijk weinig voldoening. Zo werd het een worsteling voor mij, maar uiteindelijk ook een leerzame. Ik voel dat het er – voor mij tenminste – niet (meer) om gaat om wat ik zie zo mooi mogelijk op de foto te krijgen. Het is voor mij de uitdaging een beeld te maken dat een eigen op zich staande wereld schept, die de verbeelding van de kijker raakt.

Gelukkig is dat toch, denk ik, herhaaldelijke malen gelukt – om mijn verhaal te leggen over het landschap heen en er een dimensie aan toe te voegen. Door een ander standpunt te kiezen, tegenlicht te gebruiken, vreemde weersomstandigheden te benutten en door in de nabewerking bijvoorbeeld nadrukkelijker ook kleur te manipuleren.

Twee voorbeelden:

Deze foto toont het fascinerende landschap van Rondane - kaal, bedekt met vooral korstmos zover het oog reikt, zware lucht en miezerregen. Je voelt jezelf plat op de grond liggen, koud en verlaten.

Waterkracht in één beeld: primair, energie, levenscheppend - je voelt het. Genomen op notabene de Trollstigen langs de kant van de weg.

Kortom, ik moet mijn landschapsfotografie opnieuw uitvinden (langs deze lijnen) – of er anders afscheid van nemen. Moeilijk maar het moet – want landschapsfotografie levert mij ook veel plezier op, al was het maar omdat het een goede extra reden is om er op uit te trekken. De sleutel? Nog intenser het landschap ondergaan en vanuit de emotie en het innerlijk beeld fotograferen – en de reisgids en de fotowedstrijd te laten voor wat het is. Herkenbaar?

Zonnestraal

Zondag - onder een prachtige veranderlijke halfbewolkte hemel - ging ik samen met Nanda fotograferen op Landgoed Zonnestraal bij Hilversum. Het gebouw, dat in 1928 werd gebouwd als sanatorium, geldt als het eerste voorbeeld van betonskeletbouw en wordt gekarakteriseerd door de enorme lichtheid van de constructie en beleving, bedoeld om zoveel mogelijk licht toe te laten tot heil van de tbc-patiënten.

Als fotograaf moet je daar wat mee - met die focus op licht. Dus experimenteerden we zowel met infrarood fotografie als met meervoudige belichting. Bij het laatste wordt hetzelfde bestand twee keer (of meer keer) belicht in de camera, waarbij twee of meer beelden in het bestand over elkaar hen worden opgenomen. Quasi als het opnieuw belichten van een film als je vergeten bent door te draaien. Het zijn nog experimenten, en het vergt nogal wat van je regie- en voorstellingsvermogen, maar daar ga ik zeker mee door.

Neem deze foto van de zichtas op het hoofdgebouw. Twee opnames, met eerst de focus op de (helaas) uitgebloeide raket op de voorgrond, de tweede met focus op het gebouw. Het resultaat vergde enige nabewerking - vooral het ophelderen om het geheel nog lichter te maken - maar het resultaat is een magische lichtheid, het idee van 'dáár vind ik genezing'.

Maar ook Nanda moest eraan geloven. Ik nam twee foto's en deze is vanwege de vlakverdeling en de zachte tinten uiteindelijk het mooist. Let ook op de subtiele lucht in het glas. Haar glimlach voorkomt dat het beeld een gevoel geeft van gevangenschap en suggereert eerder genezing.

Return of the citiZen

Afgelopen weekend keerde ik terug naar hartje Amsterdam en naar mijn missie 'schiet nog eens wat citiZen'. Daarmee bedoel ik een bepaalde vorm van stadsfotografie, geïnspireerd door Saul Leiter, waarbij stadsbeelden op een intuïtieve, abstraherende en esthetische wijze worden vastgelegd, waarbij vervreemding, reflecties en diepte in meerdere vlakken bepalende stijlelementen zijn. Zie bijvoorbeeld mijn eerdere series citiZen en symphoNY op mijn website. En nu dan voor het eerst ook in de zomer - natuurlijk weer heel ander licht en meer kleur! Ik moest er duidelijk weer inkomen. Toch nog wat leuks geschoten, zoals deze man, twee keer ingekaderd in verschillende vlakken en omringd door medeburgers.

Na zo meer dan drie uur rondgeslopen te hebben was het tijd voor een bakkie met Hester - accomplice in crime - in Café De Waag waar begin dit jaar ons citiZen-avontuur begon, en daarna naar EYE, het nieuwe filmmuseum. Prachtig gebouw, dat zich leent voor een aardige vermenging van Leiteriaanse en ouderwetse architectuurfotografie. Wat te denken dan van dit doorkijkje?

Binnen een kleurrijk bijna Mondriaans kader twee mensen, converserend aan de waterkant - met de ogen toegeknepen gereduceerd tot twee (levende) punten waar dankzij de scherpte het oog meteen opvalt. In beide gevallen werden kleuren aangezet en korrel toegevoegd met een toefje CEP3 Film Effects Fuji Superia 200.

Oradour-sur-Glâne

Tijdens onze korte vakantie in juni in de Franse Corrèze bezochten we het martelaarsdorp Oradour-sur-Glâne. Martelaarsdorp omdat het plaatsje in juni 1944 door de Duitse SS werd uitgemoord en platgebrand. Het was indrukwekkend om door de straatjes te lopen, tussen de afgebrande huizen door, een blik te werpen door de ramen en deuren en je in te beelden hoe de laatste uren van de bewoners moeten zijn geweest.

Iets van die beklemming en ontzetting wil ik overbrengen in de foto's die we hier gemaakt hebben. Het lage perspectief en het in nabewerking hard aangezette contrast in de zwart/wit omgezette beelden, en de toevoeging van korrel (alles met Capture NX2 i.c.m. CEP3) schrapen elke verwijzing naar de mooie zomerse dag weg - en maken de beelden tot een aanklacht tegen de barbarij.